Nema prevencije seksualnog nasilja bez priznanja žrtava silovanja u ratu

FWS-50 je bila jedna od više hiljada muslimanki koje su pripadnici snaga bosanskih Srba seksualno porobili i mučili tokom rata u Bosni 1992-1995. godine. Bila je jedna od šesnaest žena iz grada Foče i okolnih sela u jugoistočnoj Bosni koje su 2000. godine pristale da svedoče pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju. FWS-50 se suočila sa muškarcima koje je optužila. Sva trojica bosanskih Srba, sva trojica vojnika u ratu, sva trojica, kao i ona, rođeni su u istom gradu, Foči.

Oružani sukob u Foči počeo je 8.4.1992. godine. U celom gradu tog dana postavljene su barikade. Između 08:30 i 10:00 sati počeo je glavni napad srpskih snaga, koje su činili lokalni vojnici, kao i dobrovoljci iz Crne Gore i Srbije, kao i paravojna formacija „Beli orlovi“. Jedno od najvažnijih oružja u ovom sukobu bilo je plansko, sistemsko, organizovano i politički motivisano seksualno nasilje. Jedan broj žena iz okoline Foče je po zarobljavanju odveden najpre u obližnje naselje Buk Bijela, na ispitivanje, koje je za cilj imalo otkrivanje skrovišta muškaraca iz sela i naoružanja. Prećeno im je ubistvom i seksualnim zlostavljanjem ako budu lagale. Zatim su autobusom prebačene u Foču, gde su ih držali u Srednjoškolskom centru u naselju Aladža. Većina žena je nakon nekog vremena odatle premeštena u sportsku dvoranu „Partizan“.

Ova dvorana prvobitno je bila predviđena za mesto okupljanja žena i dece koje je čekala deportacija iz Foče. Tokom najmanje nekoliko meseci 1992. godine, međutim, sala je postala logor za silovanje u kome su žene pretrpele seksualno nasilje na desetine, ako ne i stotine puta tokom perioda zatočeništva. Smešteni pored policijske stanice u centru grada, stanovnici Foče su ubrzo shvatili da se „Partizan” koristi kao mesto mučenja i ubijanja od strane “stražara” bosanskih Srba. Iako su mnogi prijavili da su upozoravali policajce u policijskoj stanici o tome šta se dešava u susednoj zgradi. Lokalna policija, umesto da interveniše, nastavila je da šalje građane u sportsku dvoranu kao da je to još uvek samo privremeni objekat za deportaciju. Jedna preživela koja je dva meseca provela u “Partizanu” je rekla: „Žene koje su tamo držane odvođene su na silovanje svako veče. Ono kroz šta su prolazile jednostavno se ne može opisati”.

Postoji nekoliko motiva počinilaca zašto su devojke i žene meta seksualnog nasilja  u vreme konflikta, uključujući akt poniženja i demonstracije moći, kao i prisilno rađanje žena kao element zločina protiv čovečnosti, ili infekciju HIV-om kako bi se fizički oslabila “neprijateljska strana”. U istraživanju sprovedenom u okviru UN-a 1994. godine navodi se da je nekoliko različitih obrazaca seksualnog nasilja koji se primenjivao u Foči, ali i u drugim mestima u Bosni i Hercegovini.  Silovanja su vršena od strane pojedinaca ili grupa nakon pljački, s ciljem zastrašivanja ciljane grupe. Takođe su postojale situacije u kojima su nakon preuzimanja sela žene silovane javno od strane neprijateljskih vojnika.

Žene su tek godinama kasnije progovorile o traumama i počiniocima zločina. Užasi koje su preživele postali su dokazi pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju. Silovanje je do tada „bilo deo ratničke prakse u svim sukobima”, kažu stručnjaci, ali je nakon dokazanog nasilja u Bosni prvi put proglašeno zločinom protiv čovečnosti.

Za porobljavanje i silovanje kao zločin protiv čovečnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja u Foči, u predmetu „Kunarac i drugi”, MKTJ je osudio: Dragoljuba Kunarca, komandanta izviđačke jedinice Vojske Republike Srpske (VRS), na 28 godina zatvora; Radomira Kovača, zamenika komandanta Vojne policije VRS, na 20 godina zatvora; Zorana Vukovića, zamenika komandanta Vojne policije VRS, na 12 godina zatvora; i u predmetu „Zelenović” Dragana Zelenovića, vojnika iste vojske na 15 godina zatvora.

Generalna skupština Ujedinjenih nacija (A/RES/69/293) je 19. juna 2015. godine proglasila 19. jun Međunarodnim danom za eliminaciju seksualnog nasilja u sukobu, kako bi podigla svest o potrebi da se stane u kraj seksualnom nasilju vezanog za sukobe, odavanju počasti žrtvama i preživelima seksualnog nasilja širom sveta i odavanju počasti svima onima koji su hrabro posvetili svoje živote zalagujući se za prevenciju ovih zločina.

Uprkos podsticajima UN-a da se obeleži 19. jun, Srbija je jedina zemlja u regiona koja ne priznaje žene koje su preživele seksualno nasilje u ratu kao civilne žrtve rata.